იმ დროს, როდესაც საქართველოში არ იყო თეატრი და ჟურნალ-გაზეთები, არ არსებობდა არცერთი კულტურული დაწესებულება, ქართული აზროვნების განვითარებაში ფასდაუდებელი წვლილი შეიტანეს ლიტერატურულმა საღამოებმა. ევროპასა და რუსეთში საოჯახო შეხვედრებმა ადრიანად მოიკიდა ფეხი. დიდი ქვეყნების მდიდარი ლიტერატურული ტრადიცია დღესაც ღირსეულ ადგილს უთმობს მას. საამისოდ არა ერთი და ორი საინტერესო მაგალითის დასახელება შეგვიძლია.

ქართული კულტურული განზომილებები მრავალ მოყოლილ ისტორიას იტევს, გულწრფელად თუ არაგულწრფელად, სრულად თუ არასრულად, ბევრი ამბავი ცხადდება, ზოგიერთი მათგანი სიტყვებითა და წინადადებებით მყარდება, ფურცელზე მოიპოვებს ხოლმე თავის დადასტურებასა და ლეგიტიმაციას. თუმცა რა ემართება ხოლმე ამბებს, რომელთაც არ უწერიათ გამჟღავნება, არ ერგოთ ისეთივე პატივი, როგორიც სხვებს და თავიანთი შინაგანი, თავისთავადი ღირებულებისდა მიუხედავად მათში მონაწილე ადამიანების მტკივნეულ ბედისწერასთან ერთად მეხსიერების მიერ რეპრესირებულ მოგონებათა შორის ნელ-ნელა კარგავს თავის სიცხადესა და სინამდვილეს?

ურბანული სივრცის სოციალური და კულტურული კონსტრუირება დღემდე რჩება სოციალურ და კულტურულ ანთროპოლოგიაში ურბანული კვლევების ერთ-ერთ ძირითად, მიმდინარე და აქტუალურ საკითხად, რომელზე დაკავშირებითაც ეთნოგრაფიული კვლევები და ჩართული დაკვირვების გზით მოპოვებული მონაცემები კიდევ უფრო აღრმავებს და ამრავალფეროვნებს ადამიანების წარმოდგენას ამ საკმაოდ ფართო და აქტუალური თემის შესახებ. ურბანული კვლევებში გადადგმული ახალი ნაბიჯები, ადამიანების, ქალაქის მაცხოვრებლებისა და მის წიაღში მყოფების მუდმივი ურთიერთქმედება არქიტექტურასთან, მოედნებთან, პარკებთან, სადგურებთან, ცენტრალურ უბნებთან, ავტობუსის გაჩერებებთან, ქმნის უნიკალურ სოციალურ კლიმატს, რომელიც, თავის მხრივ, ხასიათდება გამორჩეული მოწყობითა და ურთიერთობის განსაკუთრებული ფორმებით.

მუსიკასთან ზიარება დიდი სიამოვნებაა და ბევრი მელომანისთვის იგი უკავშირდება არა მარტო ჩანაწერების თუ ცოცხლად კონცერტების მოსმენას, არამედ მათ ფლობასაც. ადამიანი მესაკუთრეა, მას სურს ჰქონდეს და ეხებოდეს იმას, რაც ძალიან უყვარს. ამიტომ მელომანების დიდი ნაწილი მუსიკას აგროვებს. მუსიკის ქონა კი 21-ე საუკუნის დასაწყისამდე მუსიკალურ მატარებლების – ფირფიტების, კასეტების თუ კომპაქტ-დისკების დაგროვებასთან ასოცირდებოდა. მუსიკას ჰქონდა ფიზიკური ფორმა, მისი შენახვა შეიძლებოდა მაგიდაზე, თაროებზე, ჯიბეშიც კი. მასზე მუშაობდნენ არა მარტო ხმის ტექნოლოგები, არამედ დიზაინერები, სტამბის მუშები, გამავრცელებლები, გადამზიდველები და ა.შ. უკვე მზა პროდუქტს ჰქონდა სპეციფიკური ვიზუალი, ფერი, სუნი. შეგეძლო მუსიკა საკრავზე ჩაგერთო და შენ ფირფიტის, კასეტის ან სიდის ყდა და ბუკლეტი დაგეთვალიერებინა.  21-ე საუკუნიდან კი მუსიკის ქონა ნაწილობრივ აბსტრაქტულ ცნებად იქცა.

ერთხელ მაინც გიფიქრიათ თუ არა იმაზე, რომ ის, რაც ჩვენი ყოველდღიურობის ნაწილია, დროის გასვლასთან ერთად თითქმის შეუმჩნეველი ხდება? ამ შემთხვევაში იმ ქალაქის არქიტექტურა და სტილი იგულისხმება, რომელშიც ვცხოვრობთ. ადგილები, სადაც დავდივართ, ყურადღების მიღმა გვრჩება, რადგან თითქოს გვგონია, რომ დაუშვებელია შეიცვალოს, მუდამ ისეთად დარჩება, როგორიც გვახსოვს. მერე კი, როცა რაღაც უცხოს, ბოლოს და ბოლოს, შევამჩნევთ, ინტერესით შევყურებთ. ერთხელ უცნაურად ჩავფიქრდებით და აღმოვაჩენთ, რომ მახსოვრობაში არსებული ქალაქის იერსახე სულაც აღარაა ისეთივე, ძველებური და ნაცნობი. თუმცა ეს „ნაცნობობაც“ პირობითია.

ყველა ქალაქის სივრცეში მეორე, მესამე და ზოგჯერ მეათე ქალაქიც ცხოვრობს. ეს ის ძველი ქალაქებია, რომლებიც მანამდე სუნთქავდა და ხმაურობდა აქ. ეს ქალაქები უცბად და მოულოდნელად ცოცხლდებიან ჩვენს გონებაში, სადმე, ძველ უბანში შერჩენილი სახლის, დროს გადარჩენილი ქვის კედლის, ბებიის მოყოლილი ამბის ან სულაც დასახელების სახით. ძველ ქუთაისში მოგზაურობა კი. სადღაც ფრანგებისა და ებრაული უბნების გადაკვეთაზე, ან  +სულაც გელათის ქუჩის ქვაფენილზე დადგომისას იწყება. თუმცა, ეს მოგზაურობა შეიძლება პასაჟებიდანაც დავიწყოთ, როგორც დღემდე ეძახის ქუთისელთა უმეტესობა ცენტრალური მოედნიდან მწვანე ბაზრამდე გაჭიმულ სავაჭრო რიგებს და უმეტესობამ, შეიძლება, არც კი იცოდეს, რომ ეს სახელწოდება XIX საუკუნის მეორე ნახევარში ქალაქში მცხოვრებ მეწარმესთან, იაკობ ბეგიშვილთან არის დაკავშირებული.

თომას  უორდროპს და მის მეუღლე  მარჯორი კამერონ სკოტს  სამი შვილი ჰყავდათ: ოლივერი, მარჯორი და ტომასი. ისინი შოტლანდიური წარმომავლობის  წარჩინებული ოჯახიდან იყვნენ.  ოლივერ უორდროპმა შოთა რუსთაველის შესახებ პირველად 1887 წლის 19 თებერვალს, პალესტინაში მოგზაურობისას შეიტყო, როცა ჯვრის მონასტერში მისი ფრესკა ნახა. აქედან იწყება მისი და მისი ოჯახის დაინტერესება რუსთველითა და მისი პოემით. ოლივერი ბრიტანეთის სამეფოს  წარმომადგენელი გახლდათ  სამხრეთ კავკასიასა და საქართველოში. საქართველოს მან უძღვნა წიგნი: “საქართველოს სამეფო ანუ მოგზაურობის შთაბეჭდილებები ქალების, ღვინის და სიმღერების ქვეყანაში“.  აი, რას წერს ოლივერი ქუთაისის შესახებ თავის წიგნში: „ქუთაისი ლამაზი ქალაქია, 25 ათასი მცხოვრებით. თითქმის ყველა ქართველია. დიდი ტაძრის ნაშთები მდინარის გაღმა ადასტურებს, თუ სად იყო გაშენებული ძირითადი ქალაქი წინა საუკუნეებში.

არაჩვეულებრივი გამოფენა იწყება. საფიჩხია – დავით კლდიაშვილი,  ბულვარი – დები იშხნელები,  მესხიშვილის თეატრის ეზო – ლადო მესხიშვილი და კოტე მარჯანიშვილი, მწერალთა სახლი – ლადო ასათიანი, “ზასტავა” – ვასილ კიკვიძე. მწვანეყვავილას გამოჩენილ მოღვაწეთა პანთეონი – ერთი, ორი, სამი…ხომ გახსოვთ “არაჩვეულებრივი გამოფენა”… მთელი თუ არა ნახევარი ქალაქის “ქვაში გამცოცხლებელი” აგული ერისთავი ქუთაისურ სასაფლაოზე _ საკუთარ პერსონალურ გამოფენაზე. ეს ერთი ადამიანის კი არა ყველა პატარა ქალაქის მოქანდაკის “ტრაგიკული ბედია”. მაგრამ მაინც, ამ შემთხვევაში აგულის ერთი პროტოტიპი ჰყავს, რომლისთვისაც მთელი ქალაქი მართლაც არაჩვეულებრივი გამოფენაა. თვითონ, გოგილო (გიორგი) ნიკოლაძე, მას შემდეგ რაც საკუთარმა ცოლისძმამ, რეზო გაბრიაძემ აგული ერისთავში უკვდავყო მხოლოდ ქუთაისს აღარ ეკუთვნის. 

ალბათ, ეს ფრაზა არ გეცნობათ, რადგან ის არც რომელიმე ცნობილ რეჟისორს ეკუთვნის და არც რომელიმე ნაცნობ მწერალს, პოეტს. ამ სტატიაში არც ფრაგულ კინოზე ვისაუბრებ და არც ტარკოვსკის, კუბრიკის, ფარაჯანოვისა და სხვების ესთეტიკაზე. ერთი რამ კი შეიძლება ცალსახად ითქვას – მის ფილმებში არის პოეზიაც და რეალურ ცხოვრებაში კინოს ძიებაც, მოკლედ, დიდი გზაა გასავლელი. ახლა საუბარი ერთ ოცი წლის ბიჭზეა, ჩვენთვის ამდენად საყვარელ, რეზო გაბრიაძისეულ იმერეთში დაბადებულ და ფილმებზე შეყვარებულ ბიჭზე, რომელიც თავისი კინოთი ნელ-ნელა ამტკიცებს, რომ  სურვილი ცათმფრენის აგებაზე არც ისე აზრს მოკლებულია, თუ გაქვს შთაგონება და ფრენის სურვილი, ფრენის, ოღონდ წარმოსახვაში.

ქართული პოლიტიკური აზრის განვითარებისა და პოლიტიკური თუ კულტურული იდენტობის შესახებ მსჯელობისას საინტერესოა იმაზე დაკვირვება, თუ რამდენი მნიშვნელოვანი კავშირი და ჯაჭვი იბმება კონკრეტული ადამიანის მხრიდან თვითრეფლექსიის დროს: პირველ რიგში, საკუთარი თავი უნდა დაუკავშირო წარმოსახვით ერთობას ადამიანებისა, რომლებიც შენთან ერთად კონკრეტულ დროსა და ეპოქაში არსებობენ და შენნაირ პრობლემებს უმკლავდებიან, იმავე საწუხარით გულანთებულნი ეძებენ გამოსავალსა და ადეკვატურ პასუხს საკუთარ შეკითხვებზე. მას შემდეგ, რაც პიროვნებასა და მის გონებაში ახლად შექმნილ ფენომენთან, ადამიანთა ერთობასთან წარმატებით დამყარდება კავშირი, იწყება მემკვიდრეობის, ისტორიული დროის მსველელობისა და აზრების მუდმივი გადაფასება. მნიშვნელოვანია ის, რომ ამ დინამიკაში ადამიანებს ხშირად ეუფლებათ სიახლოვის, მსგავსებისა და ერთობის, უამრავ უცნობ ადამიანთან ერთად ერთ კონკრეტულ ისტორიულ დროსა და წამში დგომის აღქმა.