ტრადიციულ ოჯახში გაზრდილი ებრაელი ქალისათვის ფანქრითა და რვეულით ხელში, „ქუჩა -ქუჩა“ თუ ოჯახებში, უბნებსა თუ სალოცავის ჯამაათში სიარული – მეოცე საუკუნის 30-40-იან წლებში – რა ძნელი იქნებოდა, რამდენი უსიამოვნება და შეურაცხყოფა შეხვდებოდა, ხომ წარმოგიდგენიათ? მაგრამ როზა ხანანაშვილი ის მედგარი, ენთუზიაზმით სავსე ადამიანი იყო, შეუპოვრად რომ მიიწევდა წინ და პირველ სვრელს ავლებდა ქართველ (ქუთაისელ) ებრაელთა ყოფა -ცხოვრების ეთნოგრაფიულად შესწავლის საქმეში. ბუნებას მისთვის დიდი ნიჭი და განსაკუთრებული უნარი მიეცა, ამიტომაც შეძლო შეუძლებელი და შექმნა კიდეც უნიკალური „ეთნოგრაფიული ნარკვევი ქუთაისელ ებრაელთა ძველი ყოფა-ცხოვრებიდან.“

1900-იანი წლები ძალიან მნიშვნელოვანი პერიოდია კავკასიისთვის, რადგან სწორედ ამ დროს ვაწყდებით ახალ პოლიტიკურ დინამიკებსა და იდეოლოგიურ ძვრებს, საპროტესტო მოძრაობებსა და რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში მყოფი კავკასიური ქვეყნების მხრიდან საკუთარი თავის ხელახალ წარმოდგენასა და გააზრებას. მსგავსი ძვრები და იდეათა აღმოცენება, მათი დაპირისპირება და ჯახი, უცხო არ გახლდათ საქართველოსთვისაც. ერთ-ერთი ყველაზე ხელშესახები და ფუნდამენტური საკითხი სხვადასხვა ქვეყანაში აღმოცენებული ნაციონალიზმისთვის, როგორც აზრისა და იდეისთვის, გახლდათ მემკვიდრეობის, ადგილისა და ტერიტორიის გააზრება და საკუთარი ნაციონალური იდენტობის ამ წარმოდგენის შესაბამისად კონსტრუირება.

საკუთარ ქალაქს მხატვრულ ლიტერატურაში სხვადასხვაგვარად ასახავენ, იმის მიხედვით, თუ რა ახსენდებათ, რა აკავშირებთ კონკრეტულ ტოპონიმთან. მნიშვნელოვანია, გავითვალისწინოთ ის კულტურული, პოლიტიკური თუ სოციალური ასპექტები, რომლებიც ამა თუ იმ ეპოქაში აღწერილ ქალაქს ერგება და გამოხატავს. აქაც კონტექსტი საჭირო რამაა. ამაზე სულ ერთი ამბავი მახსენდება, „ლიტერატურისა და ხელოვნების“ ლექციაზე ლექტორის მიერ მოყოლილი. გი დე მოპასანის მოთხრობაში „ორი ლუიდორი“ ვერასდროს მიხვდები, რატომ მიდის იმ ქალის სახლის კარზე დასაკაკუნებლად სრულიად უცნობი მამაკაცი, ვისაც ცოტა ხნის წინ ზემოთ აღნიშნულმა ქალბატონმა აივნიდან გაუღიმა. ეს ამბავი მე-19 საუკუნის პარიზში ხდება, შესაბამისად, თუ არ ვიცით, რატომ ნიშნავდა სახლში მოხმობას იმ დროინდელ პარიზში აივანზე დგომა, გაღიმება, მთელი მოთხრობა სხვაგვარად გვექნება გააზრებული. ამ ისტორიამ შეიძლება ვიღაცას „შერეკილების“ მარგალიტა მოაგონოს და ეს ასოციაცია ინტუიციურად მცდარი სულაც არ იქნება.

“ქუთაისი უნდა გამოვაცხადოთ ნაკრძალად, სადაც საშვის გარეშე შემოსვლის უფლება მხოლოდ დარბაისელ, ზრდილ, პატრიოტ ქართველებს ექნებათ.” – ამ ფრაზის ავტორია ცნობილი ქუთაისელი მწიგნობარი, ფოლკლორისტი და საზოგადო მოღვაწე პიპინია მიქელაძე, რომელიც თავისი იშვიათი იუმორითაც იყო განთქმული. მისი ოხუნჯობანი ახლაცაა შემორჩენილი – სრული ან გადაკეთებული სახით, თუმცა ბევრმა არც იცის, რომ ეს გამონათქვამები, სინამდვილეში, პიპინიას ეკუთვნის.

ქუთაისში შექმნილ პირველ ქართველ სიმბოლისტ პოეტთა და პროზაიკოსთა შემოქმედებითი გაერთიანებისა და მათი ჟურნალის „ცისფერი ყანწების“ (რომლის სულ ორი ნომერი გამოიცა 1916 წელს) შემდეგ სხვადასხვა დროს გამოდიოდა ჟურნალ-გაზეთები, რომლებიც იმ დროის ლიტერატურულ პროცესებს, ავტორებსა და მათ შემოქმედებას შეეხებოდა. ცხადია, 1916 წლის შემდეგ (და მანამდეც) ასეთი ბევრი გამოცემა იყო და ყველას დასახელება შორს წაგვიყვანს, თუმცა მათ შორის რამდენიმე მნიშვნელოვან, ეპოქისთვის აღსანიშნავ პერიოდიკაზე უნდა ვისაუბროთ.

ზოგჯერ, ხდება ხოლმე დიდი ადამიანების შვილები საზოგადოებისთვის და ისტორიისთვის შეუმჩნეველ ფიგურებად რჩებიან, თითქოს მშობლის ჩრდილიდან ვერ გამოდიან. ამ შემთხვევაში პირიქით მოხდა, თითქოს ნიკო ნიკოლაძის განუზომელი და ამოუწურავი ღვაწლის გაგრძელებად იქცა, მისი ღირსეული შთამომავლების ცხოვრება და მოღვაწეობა. ნიკოს ვაჟის, გიორგი ნიკოლაძის დამსახურება ქვეყნის წინაშე მამისას არ ჩამოუვარდება.

იმ დროს, როდესაც საქართველოში არ იყო თეატრი და ჟურნალ-გაზეთები, არ არსებობდა არცერთი კულტურული დაწესებულება, ქართული აზროვნების განვითარებაში ფასდაუდებელი წვლილი შეიტანეს ლიტერატურულმა საღამოებმა. ევროპასა და რუსეთში საოჯახო შეხვედრებმა ადრიანად მოიკიდა ფეხი. დიდი ქვეყნების მდიდარი ლიტერატურული ტრადიცია დღესაც ღირსეულ ადგილს უთმობს მას. საამისოდ არა ერთი და ორი საინტერესო მაგალითის დასახელება შეგვიძლია.

ქართული კულტურული განზომილებები მრავალ მოყოლილ ისტორიას იტევს, გულწრფელად თუ არაგულწრფელად, სრულად თუ არასრულად, ბევრი ამბავი ცხადდება, ზოგიერთი მათგანი სიტყვებითა და წინადადებებით მყარდება, ფურცელზე მოიპოვებს ხოლმე თავის დადასტურებასა და ლეგიტიმაციას. თუმცა რა ემართება ხოლმე ამბებს, რომელთაც არ უწერიათ გამჟღავნება, არ ერგოთ ისეთივე პატივი, როგორიც სხვებს და თავიანთი შინაგანი, თავისთავადი ღირებულებისდა მიუხედავად მათში მონაწილე ადამიანების მტკივნეულ ბედისწერასთან ერთად მეხსიერების მიერ რეპრესირებულ მოგონებათა შორის ნელ-ნელა კარგავს თავის სიცხადესა და სინამდვილეს?

ურბანული სივრცის სოციალური და კულტურული კონსტრუირება დღემდე რჩება სოციალურ და კულტურულ ანთროპოლოგიაში ურბანული კვლევების ერთ-ერთ ძირითად, მიმდინარე და აქტუალურ საკითხად, რომელზე დაკავშირებითაც ეთნოგრაფიული კვლევები და ჩართული დაკვირვების გზით მოპოვებული მონაცემები კიდევ უფრო აღრმავებს და ამრავალფეროვნებს ადამიანების წარმოდგენას ამ საკმაოდ ფართო და აქტუალური თემის შესახებ. ურბანული კვლევებში გადადგმული ახალი ნაბიჯები, ადამიანების, ქალაქის მაცხოვრებლებისა და მის წიაღში მყოფების მუდმივი ურთიერთქმედება არქიტექტურასთან, მოედნებთან, პარკებთან, სადგურებთან, ცენტრალურ უბნებთან, ავტობუსის გაჩერებებთან, ქმნის უნიკალურ სოციალურ კლიმატს, რომელიც, თავის მხრივ, ხასიათდება გამორჩეული მოწყობითა და ურთიერთობის განსაკუთრებული ფორმებით.

მუსიკასთან ზიარება დიდი სიამოვნებაა და ბევრი მელომანისთვის იგი უკავშირდება არა მარტო ჩანაწერების თუ ცოცხლად კონცერტების მოსმენას, არამედ მათ ფლობასაც. ადამიანი მესაკუთრეა, მას სურს ჰქონდეს და ეხებოდეს იმას, რაც ძალიან უყვარს. ამიტომ მელომანების დიდი ნაწილი მუსიკას აგროვებს. მუსიკის ქონა კი 21-ე საუკუნის დასაწყისამდე მუსიკალურ მატარებლების – ფირფიტების, კასეტების თუ კომპაქტ-დისკების დაგროვებასთან ასოცირდებოდა. მუსიკას ჰქონდა ფიზიკური ფორმა, მისი შენახვა შეიძლებოდა მაგიდაზე, თაროებზე, ჯიბეშიც კი. მასზე მუშაობდნენ არა მარტო ხმის ტექნოლოგები, არამედ დიზაინერები, სტამბის მუშები, გამავრცელებლები, გადამზიდველები და ა.შ. უკვე მზა პროდუქტს ჰქონდა სპეციფიკური ვიზუალი, ფერი, სუნი. შეგეძლო მუსიკა საკრავზე ჩაგერთო და შენ ფირფიტის, კასეტის ან სიდის ყდა და ბუკლეტი დაგეთვალიერებინა.  21-ე საუკუნიდან კი მუსიკის ქონა ნაწილობრივ აბსტრაქტულ ცნებად იქცა.