ქართული მედია მე-19 საუკუნეში

მედია, მეხსიერება და ნაციონალური იდენტობა: მე-19 საუკუნის ქართული მედიის მცირე მიმოხილვა.

მედიის როლი ეროვნული ცნობიერების ჩამოყალიბებაში ნაციონალიზმის შესახებ დისკურსისთვის უცხო არ არის. ბეჭდვითი მედიის, განასკუთრებით კი, ჟურნალ-გაზეთების კოლოსალური გავლენა ცალსახად გადამწყვეტი აღმოჩნდა ნაციონალიზმისა და ეროვნული იდეების, ეროვნული წარმოსახვის ფორმირებისთვის. რამდენიმე მსგავსი გამოცემა და გაზეთი მე-19 საუკუნის ქართული აზრის ნაყოფიც გახლავთ, რომელთაც ასევე უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭებათ ქართული ნაციონალიზმისა და ეროვნული იდენტობის რაობისა და წარმოშობის შესახებ დებატისთვის. მოცემულ სტატიაში კი განვიხილავთ რამდენიმე მნიშვნელოვან ტენდენციასა და ფუნდამენტურ იდეურ ცვლილებებს, რომლებიც საფუძვლად დაედო სახელმწიფოს არსის გადააზრებისა და ერი-სახელმწიფოების იდეის ჩამოყალიბებას გლობალურ დონეზე, ასევე, მიმოვიხილავთ ქართულ, კერძოდ, ქუთაისურ კონტექსტს და მოკლედ გავაანალიზებთ იმ უნიკალურ მნიშვნელობას, რომელიც უშუალოდ რუსეთის იმპერიის მხრიდან ქართული სახელმწიფოებრივი იდეის ჩახშობის მუდმივი მცდელობის თანადროულად შექმნილ ქართულ გაზეთებს ჰქონდა.
დარიანული – ელლის და კატის ამბავი

დარიანული – ელლის და კატის ამბავი

რამდენიმე ხნის წინ კიდევ ერთხელ „გადავიმეორე“ კარვერის მოთხრობის აუდიო ვერსია – „რაზე ვლაპარაკობთ, როცა სიყვარულზე ვლაპარაკობთ ხოლმე.“ საკუთარ თავთან ეს კითხვა ამ სათაურის ყოველი გახსენებისას მიჩნდება და გულწრფელი რომ ვიყო, პასუხი არ მაქვს. ალბათ – ყველაფერზე. მერე იმაზეც დავფიქრდები ხოლმე, რომ არა ვუდი ალენისეული პარიზი, ხომ იქნებოდა ქუთაისიც მე-20 საუკუნის პირველ ნახევარში ასეთივე და იქნებოდა „ცისფერყანწელების“ დამსახურებით. „ყვითელი დანტე“ და ყვითელი ამბები იქით იყოს, მე არც იმის დამტკიცება მინდა, რომ ელენე დარიანი პაოლოს მისტიფიკაციაა და არც იმის, რომ ლექსები ელენე ბაქრაძეს ეკუთვნის და ვიღაცებმა იაშვილს მიაწერეს. ამდენად, არც ერთ მხარეს არ გავანაწყენებ, არც ლიტერატურული მკვლევრების საქმეს შევითავსებ. უბრალოდ შეყვარებული ადამიანების ქუთაისზე მოგიყვებით, ქალაქზე, სადაც სიყვარული და მისი თანმხლები ვნება ზოგჯერ ტაბუა, ზოგჯერ კი აკრძალვას არ საჭიროებს.
ტერენტი გრანელის უცნობი მუზა

ტერენტი გრანელის უცნობი მუზა

ვისაც წაუკითხავს ტერენტი გრანელის “სიკვდილის შემდეგ” (“…მოვკვდები ღამით, გათენებისას…”), უთუოდ განსაკუთრებულად მოაგონდება ამ ნაწარმოების ერთი პასაჟი: “კვირა დილით, როდესაც ყველა მლოცველისათვის გაიღება ეკლესიის კარები, ჩემ საფლავთან დაფიქრებული მოვა ვინმე ქალი, მოიგონებს ჩემს დამწვარ სახეს, მოიგონებს ჩემს წამებას და შევეცოდები.”ვინ იყო ეს იდუმალი ქალბატონი? 2019 წლის 11 ნოემბერს facebook – ზე, ჩემს კედელზე, ტერენტი გრანელის ერთ-ერთი ლექსი დავდე. მაშინვე გამომეხმაურა ქუთაისელებისათვის კარგად ცნობილი პიროვნება, დამსახურებული იურისტი და უგანათლებულესი კაცი, ჩემი ძვირფასი მეგობარი ივანე (ვანო) აფრიდონიძე. მან საინტერესო ინფორმაცია მომაწოდა ე. წ. კომენტარების სახით.
ჭიათურა- საჰაერო ვენეცია

ჭიათურა- საჰაერო ვენეცია

ქალაქი, რომელიც თავისი გამორჩეული ლანდშაფტით სხვა ქალაქში არასოდეს აგერევა. გამორჩეულმა მდებარეობამ ბევრი რამ განაპირობა ყვირილის ხეობის განაშენიანებაში, მაგალითად ის, რომ სწორედ კლდეებისა და მღვიმეების სიმრავლემ და სიმარტივემ მოიყვანა აქ ჯერ კიდევ მეზოლითელი ადამიანი. მდებარეობის დამსახურებაა, რომ ამ ტერიტორიებზე შემორჩენილია არაერთი ,,სახიზარის“ ნაშთი. ( ტყეც კი გვაქვს სახელწოდებით-,,ნახიზნევი“). მდებარეობის დამსახურებაა, რომ ქალაქში, რომლის მოსახლეობა 12 ათას მცხოვრებს არ აღემატება 36-მდე საბაგირო გზა ფუნქციონირებდა. აი ამიტომ უწოდა ენამოსწრებულმა ვიზიტორმა საბაგირო გზებით დაქსელილ ქალაქს ,,საჰაერო ვენეცია“. ჭიათურაში საბაგირო გზების მოწყობის საკითხი ჯერ კიდევ მე-19 საუკუნის მიწურულს დაისვა, თუმცა იდეამ ფართო გასაქანი მხოლოდ გასული საუკუნის 50-იანი წლებიდან მიიღო. ადგილობრივმა სპეციალისტებმა არაერთი სატვირთო და სამგზავრო საბაგირო გზა ააგეს.
ფრინველკაცის ამბავი

ფრინველკაცის ამბავი

რა თქმა უნდა, ფანტასტიკური ჟანრის ნაწარმოების შემოთავაზებას არ ვაპირებ, ერთი საინტერესო კაცი მინდა, გავიხსენოთ. „ფრინველკაცი“ უახლოესმა მეგობარმა- ქართული მწერლობის თვალსაჩინო ფიგურამ და ქართული ალპინიზმის კოლორიტულმა წარმომადგენელმა, მრავალტანჯულმა კაცმა – ლევან გოთუამ უწოდა ალექსანდრე (ალიოშა) ნემსიწვერიძეს, ანუ, უბრალოდ, ატეს (როგორც შინაურულად მიმართავდა ხოლმე).
ქალთა გიმნაზიის რევოლუციონერი ქალები

ქალთა გიმნაზიის რევოლუციონერი ქალები

„ომს არ აქვს ქალის სახე“, სვეტლანა ალექსიევიჩი   როცა აღმოვაჩენთ, რომ წარსული დაგვავიწყდა, კოლექტიურმა მეხსიერებამ გვიმტყუნა, მივხვდებით, რომ ეს მდგომარეობა იმაზე დიდხანს გრძელდება ხოლმე, ვიდრე, როგორც წესი, რომელიმე მოვლენის ან ფაქტის გახსენებას დასჭირდებოდა. ეს, ერთი შეხედვით, აბსტრაქტული შესავალი ეძღვნებათ ქალებს, რომლებიც ქმნიდნენ ისტორიას თავიანთი ცხოვრებით, უფრო კი – მოღვაწეობით. დღეს მე-19 საუკუნის ბოლოსა და მე-20 საუკუნის დასაწყისის რევოლუციონერ ქალებზე ვწერ, მათზე, ვისაც გარკვეული ფორმით ქუთაისთან კავშირი ჰქონია, რაღაც საინტერესო მოუყოლია ამ ქალაქზე.
სახლის სიმბოლური დატვირთვის მცირე ანთროპოლოგიური ანალიზი ქუთაისის მაგალითზე

სახლის სიმბოლური დატვირთვის მცირე ანთროპოლოგიური ანალიზი ქუთაისის მაგალითზე

სოციალური და კულტურული ანთროპოლოგიისათვის საკმაოდ საინტერესოა ის საკითხი, თუ როგორ ან რატომ იქცევა ხოლმე ადამიანის საცხოვრებელი, მისი თავშესაფარი სახლად, ანუ როდის იძენს ადამიანის სამყოფლის კედლები სრულიად განსხვავებულ, ბევრად უფრო დიად სიმბოლურ მნიშვნელობას, ანუ აღიქმება, როგორც სახლი. მოვლენათა სამყაროში სახლის მრავალი განმარტება იარსებებს, მის ასაშენებლად გამოყენებული ტექნიკისა და მასალის ერთობლიობის ჩათვლით, თუმცა რა ხდება ხოლმე მაშინ, როცა სამყოფელი სახლად გადაიქცევა, უბრალო ყოფნა კი ცხოვრებად.
ჰარიმანის სახლი

ჰარიმანის სახლი

გასული საუკუნის დასაწყისში ჭიათურა რამდენიმე კომლიან პატარა სოფელს წარმოადგენდა, რომელიც ძირითადად მდინარე ყვირილის ორივე მხარეს შეფენილი ხის ბარაკებისაგან, სამიკიტნოებისა და სამჭედლოებისგან შედგებოდა. აქვე იყო რკინიგზის სადგური და ბაზარი. ის ადგილი, სადაც დღეს აღმაშენებლის მჭიდროდ დასახლებული ქუჩა მდებარეობს, იმ პერიოდისათვის სრულიად დაუსახლებელი გახლდათ. ახლა ძნელი წარმოსადგენია რომ ეს შემაღლებული ადგილი მუხნარით იყო დაფარული, რომლის სამხრეთით სასაფლაო ყოფილა. ხოლო ვაკეზე, რკინიგზის სადგურამდე კაკლების ხეივანი გასდევდა ქუჩას, რომელიც დღეს ი. ჭავჭავაძის სახელს ატარებს. ქალაქი სწრაფად იზრდებოდა, რადგან მანგანუმის მოპოვება ძალას იკრებდა და ამის გამო პატარა, წყნარ ქალაქს უამრავი ბედის მაძიებელი მოაწყდა. საბჭოთა ხელისუფლების დამყარების შემდეგ ჭიათურის მადანი სამართავად გადაეცა ავერელ ჰარიმანს.
ქუთაისის ებრაული უბნის „განმანათლებელი სიდონია“ როზა თავდიდიშვილი

ქუთაისის ებრაული უბნის „განმანათლებელი სიდონია“ როზა თავდიდიშვილი

ტრადიციულ ოჯახში გაზრდილი ებრაელი ქალისათვის ფანქრითა და რვეულით ხელში, „ქუჩა -ქუჩა“ თუ ოჯახებში, უბნებსა თუ სალოცავის ჯამაათში სიარული – მეოცე საუკუნის 30-40-იან წლებში – რა ძნელი იქნებოდა, რამდენი უსიამოვნება და შეურაცხყოფა შეხვდებოდა, ხომ წარმოგიდგენიათ? მაგრამ როზა ხანანაშვილი ის მედგარი, ენთუზიაზმით სავსე ადამიანი იყო, შეუპოვრად რომ მიიწევდა წინ და პირველ სვრელს ავლებდა ქართველ (ქუთაისელ) ებრაელთა ყოფა -ცხოვრების ეთნოგრაფიულად შესწავლის საქმეში. ბუნებას მისთვის დიდი ნიჭი და განსაკუთრებული უნარი მიეცა, ამიტომაც შეძლო შეუძლებელი და შექმნა კიდეც უნიკალური „ეთნოგრაფიული ნარკვევი ქუთაისელ ებრაელთა ძველი ყოფა-ცხოვრებიდან.“
საპროტესტო მოძრაობა 1900-იანი წლების ქუთაისში

საპროტესტო მოძრაობა 1900-იანი წლების ქუთაისში

1900-იანი წლები ძალიან მნიშვნელოვანი პერიოდია კავკასიისთვის, რადგან სწორედ ამ დროს ვაწყდებით ახალ პოლიტიკურ დინამიკებსა და იდეოლოგიურ ძვრებს, საპროტესტო მოძრაობებსა და რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში მყოფი კავკასიური ქვეყნების მხრიდან საკუთარი თავის ხელახალ წარმოდგენასა და გააზრებას. მსგავსი ძვრები და იდეათა აღმოცენება, მათი დაპირისპირება და ჯახი, უცხო არ გახლდათ საქართველოსთვისაც. ერთ-ერთი ყველაზე ხელშესახები და ფუნდამენტური საკითხი სხვადასხვა ქვეყანაში აღმოცენებული ნაციონალიზმისთვის, როგორც აზრისა და იდეისთვის, გახლდათ მემკვიდრეობის, ადგილისა და ტერიტორიის გააზრება და საკუთარი ნაციონალური იდენტობის ამ წარმოდგენის შესაბამისად კონსტრუირება.