რა თქმა უნდა, ფანტასტიკური ჟანრის ნაწარმოების შემოთავაზებას არ ვაპირებ, ერთი საინტერესო კაცი მინდა, გავიხსენოთ. „ფრინველკაცი“ უახლოესმა მეგობარმა- ქართული მწერლობის თვალსაჩინო ფიგურამ და ქართული ალპინიზმის კოლორიტულმა წარმომადგენელმა, მრავალტანჯულმა კაცმა – ლევან გოთუამ უწოდა ალექსანდრე (ალიოშა) ნემსიწვერიძეს, ანუ, უბრალოდ, ატეს (როგორც შინაურულად მიმართავდა ხოლმე).

„ომს არ აქვს ქალის სახე“, სვეტლანა ალექსიევიჩი   როცა აღმოვაჩენთ, რომ წარსული დაგვავიწყდა, კოლექტიურმა მეხსიერებამ გვიმტყუნა, მივხვდებით, რომ ეს მდგომარეობა იმაზე დიდხანს გრძელდება ხოლმე, ვიდრე, როგორც წესი, რომელიმე მოვლენის ან ფაქტის გახსენებას დასჭირდებოდა. ეს, ერთი შეხედვით, აბსტრაქტული შესავალი ეძღვნებათ ქალებს, რომლებიც ქმნიდნენ ისტორიას თავიანთი ცხოვრებით, უფრო კი – მოღვაწეობით. დღეს მე-19 საუკუნის ბოლოსა და მე-20 საუკუნის დასაწყისის რევოლუციონერ ქალებზე ვწერ, მათზე, ვისაც გარკვეული ფორმით ქუთაისთან კავშირი ჰქონია, რაღაც საინტერესო მოუყოლია ამ ქალაქზე.

სოციალური და კულტურული ანთროპოლოგიისათვის საკმაოდ საინტერესოა ის საკითხი, თუ როგორ ან რატომ იქცევა ხოლმე ადამიანის საცხოვრებელი, მისი თავშესაფარი სახლად, ანუ როდის იძენს ადამიანის სამყოფლის კედლები სრულიად განსხვავებულ, ბევრად უფრო დიად სიმბოლურ მნიშვნელობას, ანუ აღიქმება, როგორც სახლი. მოვლენათა სამყაროში სახლის მრავალი განმარტება იარსებებს, მის ასაშენებლად გამოყენებული ტექნიკისა და მასალის ერთობლიობის ჩათვლით, თუმცა რა ხდება ხოლმე მაშინ, როცა სამყოფელი სახლად გადაიქცევა, უბრალო ყოფნა კი ცხოვრებად.

გასული საუკუნის დასაწყისში ჭიათურა რამდენიმე კომლიან პატარა სოფელს წარმოადგენდა, რომელიც ძირითადად მდინარე ყვირილის ორივე მხარეს შეფენილი ხის ბარაკებისაგან, სამიკიტნოებისა და სამჭედლოებისგან შედგებოდა. აქვე იყო რკინიგზის სადგური და ბაზარი. ის ადგილი, სადაც დღეს აღმაშენებლის მჭიდროდ დასახლებული ქუჩა მდებარეობს, იმ პერიოდისათვის სრულიად დაუსახლებელი გახლდათ. ახლა ძნელი წარმოსადგენია რომ ეს შემაღლებული ადგილი მუხნარით იყო დაფარული, რომლის სამხრეთით სასაფლაო ყოფილა. ხოლო ვაკეზე, რკინიგზის სადგურამდე კაკლების ხეივანი გასდევდა ქუჩას, რომელიც დღეს ი. ჭავჭავაძის სახელს ატარებს. ქალაქი სწრაფად იზრდებოდა, რადგან მანგანუმის მოპოვება ძალას იკრებდა და ამის გამო პატარა, წყნარ ქალაქს უამრავი ბედის მაძიებელი მოაწყდა. საბჭოთა ხელისუფლების დამყარების შემდეგ ჭიათურის მადანი სამართავად გადაეცა ავერელ ჰარიმანს.

ტრადიციულ ოჯახში გაზრდილი ებრაელი ქალისათვის ფანქრითა და რვეულით ხელში, „ქუჩა -ქუჩა“ თუ ოჯახებში, უბნებსა თუ სალოცავის ჯამაათში სიარული – მეოცე საუკუნის 30-40-იან წლებში – რა ძნელი იქნებოდა, რამდენი უსიამოვნება და შეურაცხყოფა შეხვდებოდა, ხომ წარმოგიდგენიათ? მაგრამ როზა ხანანაშვილი ის მედგარი, ენთუზიაზმით სავსე ადამიანი იყო, შეუპოვრად რომ მიიწევდა წინ და პირველ სვრელს ავლებდა ქართველ (ქუთაისელ) ებრაელთა ყოფა -ცხოვრების ეთნოგრაფიულად შესწავლის საქმეში. ბუნებას მისთვის დიდი ნიჭი და განსაკუთრებული უნარი მიეცა, ამიტომაც შეძლო შეუძლებელი და შექმნა კიდეც უნიკალური „ეთნოგრაფიული ნარკვევი ქუთაისელ ებრაელთა ძველი ყოფა-ცხოვრებიდან.“

1900-იანი წლები ძალიან მნიშვნელოვანი პერიოდია კავკასიისთვის, რადგან სწორედ ამ დროს ვაწყდებით ახალ პოლიტიკურ დინამიკებსა და იდეოლოგიურ ძვრებს, საპროტესტო მოძრაობებსა და რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში მყოფი კავკასიური ქვეყნების მხრიდან საკუთარი თავის ხელახალ წარმოდგენასა და გააზრებას. მსგავსი ძვრები და იდეათა აღმოცენება, მათი დაპირისპირება და ჯახი, უცხო არ გახლდათ საქართველოსთვისაც. ერთ-ერთი ყველაზე ხელშესახები და ფუნდამენტური საკითხი სხვადასხვა ქვეყანაში აღმოცენებული ნაციონალიზმისთვის, როგორც აზრისა და იდეისთვის, გახლდათ მემკვიდრეობის, ადგილისა და ტერიტორიის გააზრება და საკუთარი ნაციონალური იდენტობის ამ წარმოდგენის შესაბამისად კონსტრუირება.

საკუთარ ქალაქს მხატვრულ ლიტერატურაში სხვადასხვაგვარად ასახავენ, იმის მიხედვით, თუ რა ახსენდებათ, რა აკავშირებთ კონკრეტულ ტოპონიმთან. მნიშვნელოვანია, გავითვალისწინოთ ის კულტურული, პოლიტიკური თუ სოციალური ასპექტები, რომლებიც ამა თუ იმ ეპოქაში აღწერილ ქალაქს ერგება და გამოხატავს. აქაც კონტექსტი საჭირო რამაა. ამაზე სულ ერთი ამბავი მახსენდება, „ლიტერატურისა და ხელოვნების“ ლექციაზე ლექტორის მიერ მოყოლილი. გი დე მოპასანის მოთხრობაში „ორი ლუიდორი“ ვერასდროს მიხვდები, რატომ მიდის იმ ქალის სახლის კარზე დასაკაკუნებლად სრულიად უცნობი მამაკაცი, ვისაც ცოტა ხნის წინ ზემოთ აღნიშნულმა ქალბატონმა აივნიდან გაუღიმა. ეს ამბავი მე-19 საუკუნის პარიზში ხდება, შესაბამისად, თუ არ ვიცით, რატომ ნიშნავდა სახლში მოხმობას იმ დროინდელ პარიზში აივანზე დგომა, გაღიმება, მთელი მოთხრობა სხვაგვარად გვექნება გააზრებული. ამ ისტორიამ შეიძლება ვიღაცას „შერეკილების“ მარგალიტა მოაგონოს და ეს ასოციაცია ინტუიციურად მცდარი სულაც არ იქნება.

“ქუთაისი უნდა გამოვაცხადოთ ნაკრძალად, სადაც საშვის გარეშე შემოსვლის უფლება მხოლოდ დარბაისელ, ზრდილ, პატრიოტ ქართველებს ექნებათ.” – ამ ფრაზის ავტორია ცნობილი ქუთაისელი მწიგნობარი, ფოლკლორისტი და საზოგადო მოღვაწე პიპინია მიქელაძე, რომელიც თავისი იშვიათი იუმორითაც იყო განთქმული. მისი ოხუნჯობანი ახლაცაა შემორჩენილი – სრული ან გადაკეთებული სახით, თუმცა ბევრმა არც იცის, რომ ეს გამონათქვამები, სინამდვილეში, პიპინიას ეკუთვნის.

ქუთაისში შექმნილ პირველ ქართველ სიმბოლისტ პოეტთა და პროზაიკოსთა შემოქმედებითი გაერთიანებისა და მათი ჟურნალის „ცისფერი ყანწების“ (რომლის სულ ორი ნომერი გამოიცა 1916 წელს) შემდეგ სხვადასხვა დროს გამოდიოდა ჟურნალ-გაზეთები, რომლებიც იმ დროის ლიტერატურულ პროცესებს, ავტორებსა და მათ შემოქმედებას შეეხებოდა. ცხადია, 1916 წლის შემდეგ (და მანამდეც) ასეთი ბევრი გამოცემა იყო და ყველას დასახელება შორს წაგვიყვანს, თუმცა მათ შორის რამდენიმე მნიშვნელოვან, ეპოქისთვის აღსანიშნავ პერიოდიკაზე უნდა ვისაუბროთ.

ზოგჯერ, ხდება ხოლმე დიდი ადამიანების შვილები საზოგადოებისთვის და ისტორიისთვის შეუმჩნეველ ფიგურებად რჩებიან, თითქოს მშობლის ჩრდილიდან ვერ გამოდიან. ამ შემთხვევაში პირიქით მოხდა, თითქოს ნიკო ნიკოლაძის განუზომელი და ამოუწურავი ღვაწლის გაგრძელებად იქცა, მისი ღირსეული შთამომავლების ცხოვრება და მოღვაწეობა. ნიკოს ვაჟის, გიორგი ნიკოლაძის დამსახურება ქვეყნის წინაშე მამისას არ ჩამოუვარდება.