ზუსტად ასი წლის წინ, ქუთაისში, საქართველოს ამ უძველეს ქალაქში, შეიქმნა ახალგაზრდა სიმბოლისტების გაერთიანება, რომელსაც ეწოდა უცნაური სახელი – ,,ცისფერი ყანწები“. ცისფერი, რომანტიზმისა და სიმბოლიზმის ემბლემაა, რომელიც პირველად ნოვალისის ოცნებაში გამოჩნდა. ,,რომანტიკოსები ეძებდნენ ცისფერ ყვავილს, რომელიც ისეთივე მისტიკური იყო, როგორც შუა საუკუნეების ქრისტიან რაინდთა გრაალის თასი. შემდეგ სიმბოლისტებმა აიტაცეს ცისფერი, როგორც შორეთის, უსაზღვროსა და იდუმალის ანუ მიღმული სამყაროს – სულთა საუფლოს ნიშანი, რაც ყოფით ენაზე სიკვდილს ნიშნავს. ცისფერ ჩიტს – ბედნიერების სიმბოლოს ეძებენ სიმბოლისტ მორის მეტერლინკის შეშის მჭრელი ბავშვები – და-ძმა ტილტილი და მიტილი“. მეტერლინკის ეს ცნობილი პიესა რუსულად არასწორად ,,ლურჯ ფრინველად“ ითარგმნა. ახალგაზრდა პოეტებმა ქუთაისში ჩამოყალიბებულ თავიანთ საძმოს ევროპული ცისფერის…

მე-19 საუკუნეში ჭიათურაში მანგანუმის მადნის აღმოჩენამ დიდი გავლენა იქონია იმერეთის რეგიონის განვითარებაზე, ბიძგი მისცა საქართველოში ახალი სატრანსპორტო კავშირებისა და სამრეწველო დარგების შექმნას. წარმოების სწრაფ განვითარებას ბუნებრივად მოჰყვა ინდუსტრიული კულტურის შექმნა. ,,ინდუსტრიული მემკვიდრეობის მნიშვნელობა საერთაშორისო დონეზე ფართოდ არის გააზრებული. მათი კვლევა, მოვლა-პატრონობა, ადაპტაცია და კონსერვაცია არაერთი ქვეყნის კულტურული ცხოვრებისა და კვლევითი საქმიანობის პრიორიტეტს წარმოადგენს. საქართველოს მდიდარი კულტურული მემკვიდრეობა ღრმად და საფუძვლიანად არის შესწავლილი სხვადასხვა მიმართულებით, თუმცა ქვეყნის ინდუსტრიული მემკვიდრეობა ჯერაც პროფესიული ინტერესის მიღმა რჩება.“ სამწუხაროდ, არქიტექტურული თუ საინჟინრო შენობა-ნაგებობები, რომლებიც XIX-XX საუკუნეების საქართველოში ინდუსტრიული დანიშნულებით იქმნებოდა, დღემდე შეუფასებელია და სისტემური შესწავლის საგანს არ წარმოადგენს.

საქვეყნოდ ცნობილი ქუთაისური იუმორის ეპიცენტრად ოდითგან ითვლება ქალაქის ისტორიული ბულვარი და მისი „ბაღისკიდე“, თუმცა, სახელდახელო მარგალიტები ყველა უბანში, ქუჩაზე და ოჯახში შეიძლება გაჩნდეს. უძველეს ბულვარს დღემდე ახსოვს კლასიკად ქცეული – აკაკისა და მისი თანამედროვეების სხარტულა გამონათქვამები, ფრთიანი სიტყვა-ოხუნჯობანი; ახსოვს თაგუნას (შარაშიძის), სერგია ერისთავის, გიორგი შარვაშიძის, კონსტანტინე (კოწია) ერისთავის, კიტა აბაშიძის, პიპინია მიქელაძის, ბესარიონ ლორთქიფანიძის, პილა იოსელიანის, კოწო ადანაიასა და სხვათა განუმეორებელი მახვილსიტყვაობა.

გამომსახველობითი ხელოვნება, იქნება ეს თეატრი, კინო, მხატვრობა, ფოტოგრაფია ყოველთვის დიდი ინტერესის საგანს წარმოადგენდა და ეს ინტერესი იცვლებოდა და მძაფრდებოდა ეპოქების მიხედვით. კადრის დაფქსირების და შეჩერების სურვილი და მცდელობა ყოველთვის ჰქონდა ადამიანს – გამოსახულების გადასატანად კამერა ობსკურას, ხომ ჯერ კიდევ ანტიკურ ეპოქაში იყენებდნენ. პირველი ფოტოც „ფანჯრიდან ხედი ლე გრასეში“ 1826-27 წლებში დააფიქსირა ჯოზეფ ნისეფორ ნიეპსმა და ბოლოს ლუი დაგერმა შეძლო შეექმნა დაგეროტიპი, მკვეთრი გამოსახულების მიღების მეთოდი. რამდენი ისტორიული, ცხოვრებისეული ბრძოლის, შრომის, მეცნიერულ აღმოჩენათა კადრი და დაუვიწყარი წუთი უკვდავყო ფოტოგრაფიამ. იგი უკვე ფერწერულ ხელოვნებასაც უტოლდება და ამის დასტურად გამოდგებიან უდიდესი ფოტოგრაფები, იქნებიან ეს ანსელ ადამსი, სტივ მაკკური, ჯეფ უოლი და კიდევ ბევრი.…

იმ საბედისწერო დღეს საჩხერე აკაკის დაბადების დღეს ზეიმობდა. საზეიმო ღონისძიების დამთავრების შემდეგ იმერულ სუფრას ვუსხედით მუნიციპალიტეტის იმდროინდელ გამგებელ ცეზარ ლაშხთან ერთად, შუა პურის ჭამაში ვიყავით, როცა ბატონ ცეზარს შეატყობინეს უფროსი ვაჟის, ლაშას, ცუდად ყოფნის ამბავი. ცუდად კი არა, თურმე, სულაც აღარ იყო… 25 წელი გავიდა მას შემდეგ. 2000 წლის 21 ივნისის მშვიდი ნაშუადღევია. მტკვრის სანაპიროზე ორი საჩხერელი მეგობარი – ცნობილი პაროდისტი ობოლა ციმაკურიძე და საქართველოს ხელოვნების მუზეუმის მეცნიერ – მუშაკი, ლაშა ლაშხი -სეირნობენ, მიბაასობენ, გარდასულ დღეებზე და მომავლის ამბებზე ჰყვებიან. მოსაყოლი და გასახსენებელი, იცოცხლე, ბევრი აქვთ. ნაუცბათევად – არავინ იცის რატომ და რისთვის – ობოლა სანაპიროს დამცავ ბეტონზე შეხტება, დიდი…

მიუხედავად ქუთაისში გატარებული წლებისა, ყოველ ჯერზე საინტერესო ფაქტებსა და ისტორიებს ვაწყდები იმის შესახებ, რაც არაერთხელ თავად მინახავს და დავკვირვებივარ. ეს იმის ბრალიცაა, რომ მე-20 საუკუნის ქუთაისში არ დავბადებულვარ. ამით მხოლოდ ერთის აღნიშვნა მინდა სტატიის დასაწყისში – უმეტესად, ჩემი ასაკის მკითხველის ყურადღების მიპყრობას ვცდილობ, იმ მკითხველის, 21-ე საუკუნეში რომ დაიბადა და ძველ ისტორიას მხოლოდ სხვა ადამიანთა მონათხრობიდან იცნობს. სახელწოდება „RADIUM” ალბათ ყველას ეცნობა, როგორც ერთ-ერთი ქიმიური ელემენტის სახელი, მათ კი, ვისაც ქუთაისში, ცისფერყანწელების ქუჩაზე ჩაგივლიათ და პირველი სკოლის წინ აღმართულ შენობას წამით მაინც დაკვირვებიხართ, უფრო ნათლად წარმოგიდგებათ ეს წარწერა.

იმ ახალგაზრდა ქალბატონის შესახებ უნდა გიამბოთ, ვისაც ლადოს ეს ცნობილი სტრიქონები ეძღვნება: “ო, არ იფიქროთ, რომ ლამაზების მწვავს სიყვარული, ან სიძულვილი…” გაზეთ “ინდუსტრიული ქუთაისის” 1941 წლის 21 მარტის ნომრის ბიბლიოგრაფიაზე მუშაობისას ერთი პატარა განცხადება აღმოვაჩინე – ჭირისუფალს რომ თანაუგრძნობენ ნაცნობ -მეგობრები, აი, იმ ტიპისა. იქ ეწერა: “ს. ვაჩნაძე, მ. თუთბერიძე, ლ. ასათიანი და შ. ქურიძე თანაუგრძნობენ ქეთო ხონელიძეს, მამის – იუსტინეს გარდაცვალების გამო.” განცხადების წაკითხვისთანავე როგორ არ უნდა გამხსენებოდა ლადოს თანაკურსელისა და მეგობრის, ჟურნალისტ შოთა ქურიძის პატარა მემუარული წიგნი “ჭაბუკი იყო, ქარბუქი იყო”, რომელიც 80-იან წლებში დაბეჭდა გამომცემლობა “საბჭოთა აჭარამ”. წიგნის რამდენიმე ფურცელი ხომ სწორედ ამ ახალგაზრდა ქალბატონს ეთმობა. ჰოდა,…

ნათქვამია ,,ურემი რომ გადაბრუნდება გზა მერე გამოჩნდებაო“ მაგრამ, აგერ უკვე ორ ასწლეულზე მეტია XVIII-XIX ს.ს-ების ბობოქარი ისტორიული მოვლენების კვალი დღესაც ვნებათაღელვას იწვევს და ერთმნიშვნელოვანი პასუხის გაცემის საშუალებას კითხვაზე – რომელი იქნებოდა ქვეყნის გადარჩენისთვის ყველაზე კარგი გზა, არ იძლევა. ეს იმიტომ, რომ სამ იმპერიას შორის მოქცეული პატარა, დაშლილი და ერთმანეთს წაკიდებული ქვეყანა ურთულესი პოლიტიკური ქარბორბლის შუაგულში მოექცა. ამ ბრძოლას ჰყავდა გმირები და ანტიგმირები. ჩვენი სტატიის გმირი, სოლომონ ლიონიძე უდავოდ პირველთა შორისაა. სოლომონ ლიონიძეზე საუბრისას განსაკუთრებული ხაზგასმით აღნიშნავენ, რომ იგი იყო უზომოდ განათლებული, თავის ქვეყანაზე უსაზღვროდ შეყვარებული და ერთგულებით გამორჩეული სახელმწიფო მოღვაწე. ,,… დიპლომატი და საყოველთაოდ აღიარებული ბრძენი კაცი.

ძველ ქვაფენილებს ოქროსფერი მზის სხივები ნაზად ეხება, ჰაერი კი მანგანუმის ფერად სუნთქავს. ქვის სახლებს შორის, ვიწრო ეზოში, უცხო ხმა ისმის – ბურთის და ჩოგნის შეჯახების მკაფიო ხმა, რომელიც ადგილობრივებს ჯერ უცნაურად ეჩვენებათ, შემდეგ კი მომაჯადოებლად იზიდავს. ჩოგბურთის ისტორია საქართველოში XIX საუკუნის მიწურულს ჭიათურიდან იწყება – იმ დროისათვის, როცა ქვეყანა კვლავ რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში იყო და უცხოური კულტურული ტალღები მხოლოდ ცალკეულ კუთხეებში აღწევდა. სწორედ ამ პერიოდში ინდუსტრიული განვითარების ფონზე, ჭიათურაში ინგლისური კომპანია “Forward and Salinas”–ის საქმიანობამ მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა არა მხოლოდ ეკონომიკაში, არამედ სპორტისა და კულტურის სფეროებშიც. ინგლისური ფირმის მმართველმა ჯონ ტარსეიმ, რომელმაც ქართველი ქალი შეირთო ცოლად და წლების განმავლობაში საქართველოში…

მე-19 საუკუნის მეორე ნახევრისა და მე-20 საუკუნის კულტურულ მიმართულებაზე საუბრისას, აუცილებლად უნდა ვახსენოთ მოდაც, როგორც საზოგადოების კულტურული მოწყობისა ერთ-ერთი ინდიკატორი. ქუთაისური მოდა ამ ისტორიაში საკმაოდ დიდ და საინტერესო ადგილს იკავებს. აბრეშუმის, როგორც ქსოვილის, წარმოებაც საქართველოში მე-19 საუკუნის ქუთაისთანაა დაკავშირებული. 1889 წელს ქუთაისის იმდროინდელ გუბერნიაში, ჩვენი ქვეყნის პირობებში ყველაზე ადრე, ორი პატარა ძაფსახვევი ფაბრიკა ფუნქციონირებდა და ამავე სახელით („ძაფსახვევი ქარხანა“) იყო ცნობილი. აბრეშუმის ქსოვილსაც ყველაზე დიდი რაოდენობით ქუთაისში ამზადებდნენ და საქართველოში არსებულ ბაზრობებზე ჰყიდდნენ. იმდროინდელი აქაური პროდუქცია საკმაოდ ძვირადღირებული ყოფილა, კერძოდ, მისი ღირებულება 75000 მანეთს შეადგენდა. მე-18 საუკუნის ბოლოსა და მე-19 საუკუნის პირველ წლებში ქართველი დიდებულები ჯერ კიდევ ტრადიციულ სამოსს ატარებდნენ,…