ავტორი: მარიტა ტყეშელაშვილი

(რეზო ჭეიშვილის მუსიკა ქარში)

 

“გადაყვითლებულ ფოთლებში, გაძარცვული ხეების ტოტებქვეშ მარტოდმარტო ვიდექი და ვგრძნობდი, რომ ვარსებობდი რაღაც დიდში და გაუგებარში. როგორ ნათლად მახსოვს ის დღე, აქედან ვიგონებ ყველაფერს…”

პირველად ეს სიტყვები წლების წინ წავიკითხე — სოფელში, მამაჩემის ბიბლიოთეკაში ნაპოვნ ძველ წიგნში. გარეთ შემოდგომა იდგა, ფეხქვეშ ყვითელი ფოთლები შრიალებდნენ, შუადღე კი ისე ზანტად იწელებოდა, თითქოს თვითონაც ფიქრობდა არსებობაზე.

მას შემდეგ რეზო ჭეიშვილი და მისი მოთხრობები ყოველთვის ჩემთანაა, განსაკუთრებით შემოდგომასა და გაზაფხულზე აღმეძვრება მისი თავიდან გადაკითხვის სურვილი — იმ ორ სეზონზე, როცა ყველაფერი იცვლება, თითქოს ერთდროულად იბადება და ქრება. როცა ქუთაისი მენატრება, ან როცა სწორედ იქ ვარ და ამ ორი სეზონის ესთეტიკა პირდაპირ მიბიძგებს, რომ “მუსიკა ქარში” გამახსენდეს.
ქუთაისში ბევრი რამ უცვლელია: თეთრი, წითელი და ჯაჭვის ხიდები, მაგნოლია, არქიელის გორა, ქარები, და „მუსიკა ქარში“. უცვლელია რიონის ტალღების ხმა, თეთრი ქვების ბრწყინვა მზეზე, მზით განათებული მწვანეყვავილას, წმინდა გიორგისა და მოწამეთას გუმბათები. ქუთაისის იუმორი, მისი ხასიათი — ის, რაც დროში არ ქარდება და ქრება. მშობლიური ქალაქის ქუჩები, სახლები, ჩიხები, ხიდები ამ მოთხრობების ამბებს მახსენებს — გმირებს, მეორე მსოფლიო ომისშემდგომი ქუთაისის ადამიანთა გალერეას.

ენამოსწრებული, მოხერხებული პერსონაჟები — ბავშვები, რომლებმაც ომისა და გაჭირვების წლებში ნაადრევად იგემეს ცხოვრების სიმწარე; ქალაქის კოლორიტული სახეები; ომში წასული და ვერ დაბრუნებული ბიჭები; კაცები დაუმთავრებელი სახლებითა და დარჩენილი ცოლ-შვილით — „ქარში გაბნეული მუსიკის ხალხი“.

მუსიკა, რომელიც ერთხელ გაიფანტა ქარში, ისევ იქ ტრიალებს — ხიდებზე, ძველი სახლების ფანჯრებში, მაგნოლიის სურნელში.
ქარი მიდის და მოდის, მაგრამ ეს მუსიკა რჩება — როგორც ქალაქის სული, როგორც დროის მიღმა გაჩერებული ჰანგი, რომელიც მხოლოდ ქუთაისს ესმის.

ალბათ, ამ ამბავში ისიც უნდა ვახსენო, რომ რეზო ჭეიშვილს ვიცნობდი – დედაჩემმა გამაცნო, და ერთხელ მის სახლშიც ვყოფილვარ. მახსოვს, ერთ დღეს დედამ დამირეკა და მითხრა: „რეზოს კომპიუტერში რაღაც აერია, თუ შეგიძლია, მოდი, დაეხმარე.“
მაშინვე წავედი და მივედი მის სახლში, კუპრაძის ქუჩაზე. ახლაც ცხადად მიდგას თვალწინ ის ოთახი – ფანჯრიდან შემოსული შუქი და მისი ფიქრიანი სახე. რაღაც მარტივს ვასწორებდი კომპიუტერში, მაგრამ მეჩვენებოდა, რომ იმ წამებში რაღაც უფრო არსებითს ვეხებოდი.
მერე ქუთაისის საჯარო ბიბლიოთეკაში რამდენჯერმე შევხვდით ერთმანეთს, მისალმებები, თბილი ღიმილი — და ბოლოს, ლადო მესხიშვილის თეატრში, ბოლო გზაზე, გამოვემშვიდობეთ დიდ მწერალსა და კლასიკოს ავტორს.
გული მწყდება, რომ მაშინ მისი ეს მოთხრობები არ მქონდა წაკითხული — რომ რამდენიმე თბილი, გულიდან წამოსული სიტყვა მეთქვა მისთვის. ალბათ, სწორედ ეს სიტყვები დავაგვიანე ჩემს საყვარელ მწერალთან.

იმ შემოდგომას, როცა პირველად წავიკითხე ეს მოთხრობები, ზამთარი მალევე მოჰყვა. ტკბილი ყურძნის წვენით გაჯერებული შუადღეები ნელა გადაიქცა ქარიან დღეებად. და როცა სამსახურის შემდეგ ბოტანიკურ ბაღში ან ბაგრატზე ავდიოდი, თითქოს მსუბუქი ფორტეპიანოს ხმა მდევდა — და მართლაც, ვრწმუნდებოდი — ქარში მუსიკა აუცილებელია.
ის უნდა გაიფანტოს თეთრი ფარდებიდან და არქიელის გორისკენ წაიღოს ქარმა.

„საჯაიას სახლში უკრავდნენ პატეფონს — უკრავდნენ ყოვლად უადგილოდ და უმისამართოდ. თეთრ ფარდებს ქარი აწვებოდა და მუსიკას გარეთ არ უშვებდა…“

ომის, გაჭირვებისა და ადამიანთა დაცემისა და აღზევების ამბები, პერსონაჟთა მრავალფეროვანი გალერეა, ქარში გაჟღერებული მუსიკის აბსურდულობა, დაუმთავრებელი სახლის სევდა და გაუფერადებული ფანჯრებიდან დანახული ისტორიები — ეს ყველაფერი ქმნის ომისშემდგომი ქუთაისის დიდ სურათს რეზო ჭეიშვილის მოთხრობებში. როცა პირველად წავიკითხე, გამაოცა იმან, რომ ქართული სინამდვილის, ომისა და გაჭირვების აღწერა შეიძლებოდა ასეთი სიმსუბუქით, ნათელი სევდითა და თბილი იუმორით

„სურათებიანი წიგნი“, „მაისი“, ,,ზამთარი და ქალბატონი მანანა”, „ჯარისკაცი“, „ივლიანეები“, „ჭონია უკლება“, „უშანგია“, ,,შოთა ბოთე”, ,,მეხავსე ბოდოკიძე”, ,,ირიბული”, „რკინის წყლის ამბავი“ — თითოეული მათგანი ადამიანურობის, ტკივილისა და ღირსების ამბებს გვიყვება.

„რკინის წყლის ამბავი“ — ბიჭის ისტორია, რომელიც ავადმყოფ ბაბუას ყოველ კვირას ეგზავნებოდა სოფელში რკინის წყლის მოსატანად:

„გავავსებ ამ ბოთლს წყლით, ოღონდ ნაშალას წყაროში კი არ უნდა ჩახვიდე, ციხის ნანგრევებთან უნდა აუხვიო — ცოტა გლახა გზა კი არი, მარა იქ არი ნამდვილი, მაგარი რკინის წყალი. ავალ, გავავსებ, წამოვიღებ, მატარებელი რომ გაქანდება, დავუმიზნებ რელსს ამ ჩემ ბოთლს, ჩავუშვებ ძირს და ბაცხ! გასკდება, დაიფშვნება… არ მიაყურე, როგორი ხმა ქონდა?.. ბაცხ!“ — თვალები უბრწყინავდა აღტაცებულ ბიჭს.

მწერალი წერდა:

„ან ბაბუა ნოვეს რას ერჩოდა, ან ბოთლს რას ამტვრევდა, ან იქ რას ადიოდა იმხელა გზაზე, ან ახალგაცნობილ ადამიანს რატომ გამომაყოლა ამაზე დარდიო…“

დაკარგული და დაბრუნებული ქუდის ამბავი კიდევ უფრო ადამიანურ ისტორიად გვეჩვენება — როგორც მკაფიო შეხსენება იმისა, რომ ყველაზე თავგასულ, თითქოს ხელიდან წასულ ხულიგანსაც კი შეუძლია თანაგრძნობა, სინანული და მეგობრობა; რომ ადამიანურობა ზოგჯერ სწორედ იქ იჩენს თავს, სადაც ყველაზე ნაკლებად მოელი.
პატარა რეზოს ნაბი კინჩევმა თეატრში ბილეთი წაართვა, მერე ვიღაცამ ამ გაწამაწიაში ახალი, სიმწრით ნაყიდი ქუდიც გადაღლიტა თავიდან.
ნაბიმ კი ბოლოს ქუდიც დაუბრუნა და ის წართმეული ბილეთიც მისცა:

„შეისკვენი მაგ ზორტები ნიკაპთან, თვარა კიდე გადაგაღლიტავს ვიღაცა,“ — გამაფრთხილა ნაბიმ.
თვითონ ისევ გარეთ გავიდა, მიდგა-მოდგა. ბილეთები დაარიგა, ან სარფიანად გაასაღა…
„ჰა, შენ ბილეთი,“ — მითხრა ნაბიმ. ჩემი არ იყო. ბევრად უკეთესი და ძვირადღირებული ჩანდა.
„შენ რას იზამ?“ — შევყოყმანდი მე.
„მე ვიშოვნი!“ — მითხრა მან და უიმედოდ მოათვალიერა ცარიელი მოსაცდელი…
შეიძლება მართლა იშოვნა — ნაბის რა გაუჭირდებოდა, თუმცა იგი იმ დღეს თეატრში არ დამინახია.“

და თითქოს ყველაზე მსუბუქი, მაგრამ სევდიანი ამბავი — პირველად მიღებული და გამოტირებული ხუთიანის ისტორიაა.
პირველად ცხოვრებაში, იმ დღეს, მთელ კლასში მხოლოდ მას დაუწერეს ხუთიანი თხზულებაში. გაოცდა მასწავლებელი, კიდევ უფრო — თავად ბიჭი.
და სწორედ მაშინ გაჭინჭყლდა კლასის მოწინავე, დაუღალავი ბარბაქაძე:

„— ამას დაუწერე ხუთიანი და მე ოთხიანი?! აგერ ჩემი ნაწერი და აგერ მაგისი! მე თუ ოთხიანი მეკუთვნის და მაგას ხუთი — ვიკითხავ იქ, სადაც საჭიროაო!“

მთელი გაკვეთილი ტიროდა და იჭიჭყინებოდა — „გადამისწორე, მასწ, თვარა ვიჩივლებ!“
ვგრძნობდი, მართალს ამბობდა, მაგრამ იმნაირ მართალს — მე რომ არასდროს ვიტყოდი. და სწორედ იმაზე მტკიოდა გული.

მელიხიშვილებზეც მინდოდა რამე მეთქვა — მელიხიშვილებზე და ბიძიაშვილებზე, მაგრამ ეს ამბავი დიდზე წავა.
ახლა კი მხოლოდ ერთ ეპიზოდს მოგიყვებით: როგორ ცდილობდა კოტე ბიჭი თავისი გამოყენებული სკოლის წიგნები მისთის ხუთ თუმნად მიეყიდა.

„— ამას, — მითხრა კოტემ, — ხუთ თუმნად დაგითმობ, სამი წელი გეყოფა, ნამდვილად არ წააგებ. რად გინდა ფული ჯიბეში (ან სად მქონდა — არც ჯიბეში, არც სახლში), დაგეხარჯება, წიგნი კი წიგნად შეგრჩება, სამიდღემჩიოდ შეგენახება.
— არ მაქვს ფული-მეთქი, — ვუთხარი დამნაშავესავით.
და რატომღაც მე შემრცხვა, მის მაგივრად.“

ასეთია რეზო ჭეიშვილის ქუთაისი — ქალაქი, სადაც ბავშვობის გულწრფელობა უხმო ღირსებად იქცევა, სადაც პატარა ამბავიც კი — ხუთიანის გამოტირება, დაკარგული ქუდის დაბრუნება ან ძველი წიგნის მიყიდვა — ნათელი სევდის ამბად იქცევა.

წითური ალქაჯის ამბავში — წყალწითელას ხიდქვეშ „ზარის“ მოთამაშე ყომარბაზების წინ ზათქით რომ დაეცა წითური თხა ზურგით, წლების შემდეგ ქუთაისის ფეხბურთის უმაღლესი ლიგის თამაშზე, დარბაისელი პროფესორი რომ გაიხსენებს დიდი ხნის წინ მომხდარ ამბავს თარიღის დასაზუსტებლად: წითური თხა რომ დაგვეცა თავზე, იმ დღის შემდეგ დამჩემდა მუხლის კანკალიო.

მე სულ არ მაკვირვებდა ქუთაისელი ჯიბგირების უსტაბაშის გაპროფესორება წლების შემდეგ. ქუთაისური ხასიათი ხომ ასეთია — ერთი უკიდურესობიდან მეორეში გადასვლა, ნიჭი ცხოვრების მორგების და მოხერხების.

და კიდევ ისეთი ამბები, შენი სულის ყველაზე სათუთ ადგილში რომ შეაღწევს – პატარა ბიჭის „სულიწმინდასავით“ თიკანი, ნებიერად გაზრდილი, რამდენიმე კილო ლობიოს და მჭადისფქვილის სანაცვლოდ გაყიდვა რომ მოუწიათ ჯარისკაცზე…

„ჯარისკაცი მიდიოდა, თიკანს თავდაღმა მოაპორწიალებდა. ერთადერთი ადამიანი იყო ალბათ იმ წუთას დედამიწის ზურგზე, რომელიც თხისშვილს არ დაიტოვებდა, არ გაზრდიდა, წყალს არ დაალევინებდა, მიწაზე ფეხს არ დაადგმევინებდა, ისე გამოღადრავდა ყელს, გაატყავებდა და დატკვირავდა. ყელმოღრეცილი თიკანი კიკინებდა, ბიჭს უყურებდა რა მიქენითო, ეკითხებოდა გაოცებული თვალებით. სადღაც ვიღაც იცინოდა, საიდანღაც თიკნის გულისგამაწვრილებელი კიკინი ისმოდა. ამას როგორ აპატიებდა ადამიანებს ის ბიჭი, რომ შურისმაძიებელი ყოფილიყო. შურისგება ხომ პატარა ადამიანების ხვედრი, ჩვევა და წესია.

ცხოვრებაში ყოველთვის მახსოვს ამბავი — ბიჭზე, რომელიც ყაჩაღად ვერ იქცა. „პატარა ბიჭის სურათებიანი წიგნი“, რომელიც მუდამ მახსენდება იქ, სადაც ადამიანი შეიძლება დაპატარავდეს, დაიბნეს, რაღაც შეეშალოს. ეს ამბავი გვახსენებს, როგორ შეიძლება გაიმარჯვოს სიკეთემ და როგორ უნდა შეინარჩუნო ადამიანობა, მაშინ, როცა თითქოს ყველაფერი საპირისპიროს გკარნახობს.

“მოკლეშარვლიანი ბიჭი მოდის ქუჩაში. ხელში გადაშლილი მოხატული წიგნი უჭირავს. მოდის მარტოდმარტო. გამვლელ-გამომვლელებს ზედაც არ უყურებს, ის არის და მისი წიგნი. ნელ-ნელა მოიწევს ჩემკენ.

ვდგავარ საკირის ქუჩის გადაღმა, შუშის ქარხანასთან. გაშლილი სურათებიანი წიგნი მჭრის შორიდან თვალს.

გათავებული ამბავია, უნდა წავართვა! აქ ხომ ერთმანეთს გლეჯენ და ართმევენ ყველაფერს;

გული უსიამოდ შემეკუმშა, როცა წარმოვიდგინე, როგორ მორთავდა ის მოკლეშარვლიანი ბიჭი ტირილს და ჩხავილს.

– მოდი აქ! –– ვეტყოდი მე.

– არ მოვალ… – მიპასუხებდა გამომწვევად და უკან-უკან დაიხევდა.

– მოდი, ნუ გეშინია, სულ ერთია, დაგიჭერ, ვერ გამასწრებ!

ჩერდება. დგას. გაქცევას ვერ ბედავს. ვუახლოვდები.

– რა არის ეს?

– წიგნი.

– მათხოვე ეგ წიგნი!

– არ გათხოვებ.

– მათხოვე!

– არა!

თუ არა და შენი აჯობებს და ასე შემდეგ. ღრიალი. იტიროს, რამდენიც უნდა. ალბათ რამდენს ნერვიულობდნენ ძარცვის წინ გზა-შარაზე გამოსული საწყალი ყაჩაღები.

ბიჭი გამითანასწორდა, ჩემი დაჟინებული მზერა იგრძნო, შემხვდა, თვითონვე შეჩერდა.

– მოდი აქ!

მოვიდა. ნათელი, მრგვალი სახე, მოკლე, თხელი, წაბლისფერი, წმინდად გადავარცხნილი ქოჩორი და ღია ლურჯი თვალები აქვს. იღიმება. მიყურებს.

რა არის ეს?!

– წიგნი.

– მათხოვე ეგ წიგნი!

მაძლევს.

გვერდზე პატარა ხის ხმალი ჰკიდია, ადრე რომ ვერ შევამჩნიე. ისიც ჩამოვართვი. ისევ ღიმილით მიყურებს. გახარებულია, მეც რომ დავინტერესდი მისი სურათებიანი წიგნით და ხის ხმლით. თავისი აღტაცებაც უნდა გადმომდოს თითქოს. არადა, მართლაც მშვენიერი, თვალისმომჭრელი, მკვეთრი ფერებით აფერადებული წიგნია. წიგნი კი არა, ნახატებით და ჩემთვის გაუგებარი წარწერებით აჭრელებული ალბომია. ღმერთო, რა საოცარი სურათები ეხატა შიგ!

მიჭირავს ეს კარგი წიგნი ხელში, ხმალი იღლიაში მაქვს ამოღებული. ნახატებს ჩავყურებ. სურათები თვალს მჭრის, მანათებს, მათბობს, მაშინებს და რაღაც უხილავი, არნახული სამყაროსაკენ მიმაქანებს.

– შენია ეს ხმალი?

– ჩემია.

– კარგი ხმალია!

– იარაღი შევუქე, ბეჭზე ჩამოვკიდე.

– ეს წიგნიც შენია?

– ჩემია.

– კარგი წიგნია ძალიან! – მოვუწონე და, დავუბრუნე.

ბიჭი წავიდა, რამდენიმე ნაბიჯის შემდეგ შეჩერდა, მოიხედა, გამიღიმა და, ჩემი მიხვედრით, ცოტა შეფიქრიანებულმა განაგრძო გზა. ვერ გაიგო, რატომ ვიდექი ასე გახევებული და შეწუხებული შუა გზაში.

გარკვევით ვხედავ იმ დღეს გამოცხადებულ სახენათელ ბავშვს. ზოგჯერ, როცა ბოროტი წაეპოტინება ჩემი არსების უხილავ ნაწილს, ისევ და ისევ იმ გამოცხადებულ სახეს დავინახავ და სულში რაღაც გამინათდება წამით, განათდება, როგორც მზეში გადაშლილი სურათებიანი წიგნი.”

და სხვა მოთხრობები, თითქოს უბრალო, მაგრამ — გულისჩამწყვეტი დასასრულებით.

,,ეს აბსურდული მუსიკა მიაცილებდა ჯარისკაცს, რომელიც იმ ქალაქში გარდაიცვალა, სადაც ჯარისკაცები არ კვდებიან. იქნებ ის კაცი სიცოცხლეშიც უბედო და უიღბლო იყო. იქნებ ისეთი აბსურდული იყო მისი სიკვდილი, როგორც მუსიკის არსებობა ქარში.”

,,ერთი ორი წელი რომ ეცოცხლა გეგელიძეს, იქნება რამე შველოდა. ახლა ქვეყნის საჭმელია, მე თუ ძალად მაჭმევდნენ და მატენიდნენ, გეგელიძესაც ძალად შეაჭმევდნენ.

ახლა რამხელა მზეა და რა სათამაშო ამინდია. სად არის ნეტავი ამჟამად ჩემი სკოლის ამხანაგი გეგელიძე.”

„გავიკითხე და მოკვდაო, მითხრეს. რომელი ქვის ქვეშ გძინავს, უშანგია, თუ მოისვენე მაინც?!”

ომის, გაჭირვების, შიმშილის ფონზე ადამიანებში იუმორის, ცნობისმოყვარეობის, სხვისი გაწვალების, დამცირების, დაცინვის სურვილი არ კლებულობს. ეს ის ხასიათია, რაც ამ ქალაქს და მის მაცხოვრებლებს ახასიათებთ. ეს ის დროა, როცა სანახაობა ყველაზე საჭიროა; სანახაობაა თვითგადარჩენა, და ყველაფერი ირგვლივ სანახაობაა. ამ სურვილით შეპყრობილები კი ყველა წინაღობას ძლევენ.

მაისის ერთ დღეს, საიდანღაც, ქალაქში კენგურუ გამოჩნდება. ბაღში მოსეირნე ხალხმა იხუვლა, ჭიშკრებს მოაწყდა. არავის ენახა კენგურუ, ბავშვები ცნობისმოყვარეობით დაგეშილები სხვადასხვა ქუჩიდან ახალ ნაკადებად მოდიან — ჯგროდ, ბრბოდ. შემოურბენენ მოედანს, ჩაურბენენ ბაღის კიდეს, გამოცვივდებიან ბაზრიდან, ქალთა გიმნაზიასთან, თეთრ ხიდთან. გზადაგზა ახალი ხალხიც უერთდებათ. შენც მისდევ დინამიკას, ხედავ ბაზრიდან გამოვარდნილ ხალხს, გზადაგზა სხვებიც რომ უერთდებიან.

ამასობაში ვიღაც კაცი, ინტელიგენტურად ჩაცმული იჭვნეულად ეკითხება ფაფანაკიან გლეხს:
— ეს არის კენგურუო?
ვიღაც იტყვის:
— კენგურუ ხიდზე არ გადავაო.
კენგურუ ჯიბეებზე უმწეოდ დგას, შემდეგ ინტელიგენტურად ჩაცმული კაცი აცხადებს:
— ეგო ავსტრალიური გიგანტური კურღლის ნაირსახეობააო.
შეიძლება. შეურაცხყოფილი კენგურუ წითელ ხიდს გადაირბენს, დაღლილი მადევრები აღარ გაყვებიან. სათაფლიაზე მიდის, ჰკითხავს ის კაცი:
— რა გინდოდა, კენგურუ, იმ მაისს ჩვენს ქალაქში?!

მეც ყოველთვის, როცა თეთრი ხიდის მოაჯირს გადავეყრდნობი — ხიდს, რომელიც ქუთაისელებისთვის სამყაროს ცენტრია — ჩემი თანაქალაქელი მწერლის მოთხრობა „კენგურუ“ მახსენდება. თავს პიკასოს ბიჭის ქუდში გავყოფ და ვკითხულობ:
— რა გინდოდა, კენგურუ, იმ მაისს ჩვენს ქალაქში?!

 

აპრილ-მაისში, ბაგრატზე ასვლისას ან ქუთაისისგან შორს მყოფი, მონატრებულ ქალაქს რომ ვიხსენებ, კინო-კადრივით ვხედავ სასამართლოს ეზოში წითელკაბიან ქალს და თეთრპერანგიან კაცს, ნაქერალას მთიდან წამოსული ახლად მოწველილი რძისფერი ღრუბელი რომ ადგათ თავზე.

„რიონჰესის საგუბარს ქვემოთ, ნაწისქვილართან მდინარეს დიდი მანქანა მოადგა უკუსვლით, თავთხელში ჩადგა, როგორც ჩანდა, უკანა ბორბლებით; ვიღაცამ ცალი ბორტი გადახსნა, კიდევ ვიღაც გაილანდა და გაქრა. ეტყობოდა, რიყის ქვებს ყრიდნენ ძარაზე. თეთრპერანგიანი კაცი და წითელკაბიანი ქალი გამოჩნდნენ ძველი სასამართლოს ეზოში. მზეზე იდგნენ, არ იძვროდნენ, ტიროდნენ, იცინოდნენ თუ ლაპარაკობდნენ — ალბათ იცინოდნენ.

ლურჯი, გამჭირვალე ბოლი აუვიდა მოწამეთას საკირის ქარხნის გრძელ მილს. ნაქერალას მთიდან წამოსული თხელი, ახლად მოწველილი რძისფერი ღრუბელი გამოყვა წყალწითელას ხეობას, თავზე წამოადგა მტრედისფრად აფერადებულ ღვთისმშობლის საყდარს, იცურა მარჯვნივ და გადაფარა მზე სადღაც ბაკისუბანსა და კახიანოურის მიმართულებით. სინათლემ იკლო და რიონიც გადალურჯდა იმწამსვე.

და ყოველთვის როცა ხარაზოვის ბაღთან მოვხვდები, ბადრი იამანიძე მახსენდება, ომში წასული, ტახტ-ნავ-კრეისერის ამბის ბიჭი, რომელიც უკან ვეღარ დაბრუნდა, თავისი ფორპოსტი ვერ გადალახა.

„— წინ ფორპოსტებისაკენ! — ყვიროდა ბადრი.

„ფეხაშვერილი ტახტ-ნავი საცოდავად იყო მიტოვებული შლამში და ლიაში. შარვალდაკაპიწებული ბადრი იამანიძე ელექტრონის ორკაპ ბოძთან იდგა და მომღიმარი, მაინც მოწყენილი, ეწეოდა დაჭმუჭნულ პაპიროსს. მეორე, თუ მესამე დღეს ომში წაიყვანეს და აღარ დააბრუნეს. სანამდე იარა ბადრი იამანიძემ. მიაღწია თავის ფორპოსტს, გადალახა თუ იქ შეჩერდა, აღარავის გაუგია.“

“ეფუთის” ამბავი არ გამომრჩება, ვერც გამოვტოვებ. ეფუთის ძიებაში უამრავი რამ წაიკითხა ავტორმა, სად აღარ ეძებდა სიბრძნის და ბედის წიგნს, ზურმუხტებით მოჭედილ ეტრატს.

საბოლოოდ კი, რასაც ეძებს და რისკენაც ილტვის ადამიანი, აუცილებლად პოულობს. ასე იპოვა და შექმნა ჩვენთვის რეზო ჭეიშვილმაც ,,მუსიკა ქარში” — როგორც სიბრძნისა და სევდის წიგნი, როგორც მზეში გადაშლილი სურათებიანი წიგნი, სანეტარო წუთების წიგნი, რომელიც მუდამ თან მდევს და მახსენებს ჩემს ქარიან ქალაქს და ადამიანებს.

,,და ყოველთვის, როცა უხილავს და უმაღლესს ჩემი არსისას ადგება ბნელი ისევ და ისევ იმ გამოცხადებულ სახეს დავინახავ და სულში რაღაც განათდება წამით, განათდება, როგორც მზეში გადაშლილი სურათებიანი წიგნი.“