ვანის არქეოლოგიური მუზეუმი 1985 წელს გაიხსნა. მისი დაარსების ინიციატორი აკადემიკოსი ოთარ ლორთქიფანიძე იყო, რომლის სახელსაც ის დღეს ატარებს. მუზეუმი დასავლეთ საქართველოს პატარა ქალაქ ვანის განაპირას არსებულ ბუნებრივ ბორცვზე, მდინარე რიონის მარცხენა სანაპიროზე მდებარეობს. აქ ანტიკურ ხანაში მდებარეობდა ძველი კოლხეთის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ქალაქი, რომელმაც აყვავებას მიაღწია ძვ. წ. III-I სს-ში. მუზეუმ-ნაკრძალის შემადგენელი კომპონენტებია: ვანის ნაქალაქარი, ექსპედიციის ბაზა და მუზეუმი.

ცნობილი საზოგადო მოღვაწის, პუბლიცისტის, მეცნიერისა და ფოთის პორტის დამაარსებლის ნიკო ნიკოლაძის (1843-1928) სახლ-მუზეუმი. ნ. ნიკოლაძე იყო თავისი დროის მაღალი ტენოლოგიების გამომგონებელი და საქართველოში ევროპული ფასეულობების შემომტანი. მან განახორციელა ისეთი უმნიშვნელოვანესი ინფრასტრუქტურული პროექტები, როგორიცაა ქ. ფოთის და ფოთის პორტის მშენებლობა, თბილისი-ფოთის რკინიგზის გაყვანა (ამიერკავკასიაში პირველი რკინიგზა) და სხვ. 1951 წელს გაიხსნა ნ. ნიკოლაძის სახლმუზეუმი სოფელ დიდ ჯიხაიშში. 

გალაკტიონ ტაბიძის (1891-1959) "პოეტების მეფის" მუზეუმი ვანის მუნიციპალიტეტის სოფელ ჭყვიშში მდებარეობს. გალაკტიონმა მკითხველს წარმოუდგინა სრულიად ახლებური პოეტური სამყარო და უხვად მომადლებული პოეტური ნიჭის წყალობით ქართული პოეტიკა ახალ ეტაპზე დააყენა. 1919 წელს გამოცემულმა "არტისტულმა ყვავილებმა" მას საყოველთაო აღიარება, "გენიალური გალაკტიონისა" და "პოეტების მეფის" სახელი მოუტანა.

აკაკი წერეთელი (1840-1915) დიდი ქართველი პოეტი, მწერალი, პუბლიცისტი და საზოგადო მოღვაწე, საქართველოს ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის ერთ-ერთი ლიდერი. მას უდიდესი დამსახურება მიუძღვის "ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების" დაარსებასა და საქმიანობაში, ქართული დრამატული საზოგადოების შექმნასა და მუშაობაში, ქართული ჟურნალისტიკის განვითარებაში. ის იყო ახალი ქართული ლიტერატურის ერთ-ერთი ფუძემდებელი და თანამედროვე ქართული სალიტერატურო ენის რეფორმატორი.

ქართველ თავადებს ჰქონდათ ტრადიცია, რომლის მიხედვით მათი შვილები გლეხის ოჯახებში იზრდებოდნენ. ამ ტრადიციის თანახმად დიდმა ქართველმა პოეტმა აკაკი წერეთლმა ბავშვობის წლები სოფელ სავანეში გლეხის ოჯახში ძიძასთან გაატარა. თავის ბავშვობის წლებზე პოეტი წერდა: „თუკი რამ დარჩა ჩემში კარგი და კეთილი, უფრო იმის წყალობით, რომ მე სოფელში ვიყავი გაბარებული და გლეხების შვილებთან ერთად ვიზრდებოდი“.

20-ე საუკუნის ცნობილი ქართველი მწერალი, კინოსცენარისტი და დრამატურგი, ოტია იოსელიანი დაიბადა და ცხოვრობდა წყალტუბოში. ის ყოველთვის გამოირჩეოდა თავისი სტილით, როგორც ლიტერატურაში, ასე ყოფა-ცხოვრებაში. მისი სახლ-მუზეუმი დღეს მწერლის უამრავ საინტერესო ნივთს ინახავს. აქ, ავთენტურ ქართულ გარემოში, შეგიძლიათ დრო სასიამოვნოდ გაატაროთ და მწერლის შთამომავლების მიერ მოწყობილ მარანში, იმერული ღვინოც დააგემოვნოთ.

გამოჩენილი ქართველი მსახიობის უშანგი ჩხეიძის სახლმუზეუმი (1898-1953) მდებარეობს ზესტაფონში. თეატრმცოდნეები ერთხმად აღნიშნავენ, რომ უშანგი ჩხეიძე, როგორც მსახიობი, გამოირჩეოდა მგზნებარე ტემპერამენტით, განცდის სიმართლით, არაჩვეულებრივი სცენური მომხიბვლელობით და ფართო არტისტული დიაპაზონით. 

დიდი ქართვველი მწერლისა და დრამატურგის დავით კლდიაშვილის სახლ-მუზეუმი. დავით კლდიაშვილი ეს არის მწერალი რომლის ნაწერებითაც ჩვენ შეგვიძლია მივიღოთ არამარტო ესთეტიკური სიამოვნება, არამედ გავეცნოთ მე-19 საუკუნის მეორე ნახევრის იმერეთს. სახლ-მუზეუმში დაცულია მწერლის ცხოვრებასა და მოღვაწეობასთან დაკავშირებული მასალები: ავეჯი, ხელნაწერები, სამოსი, ჭურჭელი და სხვ.

პაოლო იაშვილი (1894-1937) ქართული ლექსის ერთ-ერთი ნოვატორი და ახალი ლექსის რეფორმატორი, ქართველ სიმბოლისტ პოეტთა და პროზაიკოსთა შემოქმედებითი გაერთიანების "ცისფერყანწელების" თანადამაარსებელი. პაოლო იაშვილი იყო ფართო დიაპაზონის მქონე პიროვნება, ის მონაწილეობდა ყოველ ახალ წამოწყებაში, აქტიურად იყო ჩართული ლიტერატურულ ცხოვრებაში, მშვენივრად იცოდა ფერწერა და მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა ქართული თეატრის აღორძინებისთვის ბრძოლაში. 

ვლადიმერ მაიაკოვსკი ცნობილი რუსი პოეტია, რომელიც საქართველოში დაიბადა და გაიზარდა. მან ჩაუყარა საფუძველი ფუტურიზმს რუსულ და მსოფლიო ლიტერატურაში. ქუთაისიდან 30 კილომეტრში, იმერულ გორაკებში ჩაფლულ სოფელ ბაღდათში მდებარეობს მისი სახლ-მუზეუმი, ადგილი, სადაც იგი 1893 წლის 19 ივლისს დაიბადა და სიყმაწვილე გაატარა.